|
در این موضوع، همانطور که از نام آن پیداست قصد دارم بصورت خلاصه و مفید در رابطه با شناسایی علف های هرز و نحوه پیشگیری از خسارت آنها در بخش کشاورزی مطالب مربوط به آن را قرار بدهم.
جا داره در ابتدا از زحمات استاد عزیزم دکتر مصطفی اویسی تشکر کنم.
تعریف:
هر گیاهی پتانسیل علف هرز شدن را ندارد و برای علف هرز شدن یک سری ویژگی ها را باید دارا باشد.
اما نظریه WSSA: هر گیاهی که رفاه انسان را به خطر اندازد علف هرز محسوب میشود.
چهار ویژگی علف هرز از دیدگاه Zimmerman در سال 1976:
1- در زمینی باشد که مورد دست ورزی انسان قرار گرفته باشد (مانند زمین شخم خورده)
2- متعلق به منطقه و بومی منطقه نباشد
3- فراوانی و جمعیت آن زیاد باشد
4- گیاه برای ما سود اقتصادی نداشته باشد
تعریف:
هر گیاهی پتانسیل علف هرز شدن را ندارد و برای علف هرز شدن یک سری ویژگی ها را باید دارا باشد.
اما نظریه WSSA: هر گیاهی که رفاه انسان را به خطر اندازد علف هرز محسوب میشود.
چهار ویژگی علف هرز از دیدگاه Zimmerman در سال 1976:
1- در زمینی باشد که مورد دست ورزی انسان قرار گرفته باشد (مانند زمین شخم خورده)
2- متعلق به منطقه و بومی منطقه نباشد
3- فراوانی و جمعیت آن زیاد باشد
4- گیاه برای ما سود اقتصادی نداشته باشد
انواع علف های هرز:
علفهای هرز Agrestal که علفهای هرز زمین زراعی میباشند.
علفهای هرز Ruderal که علفهای هرز حاشیه ها و زمینهای بایر میباشد.
علفهای هرز Invader & Invasive weed (مهاجم) مانند کاتوس Cynanchum
علفهای هرز Facultative که رشد و بقای آن وابسته به انسان نیست مانند علف پشمکی Bromus
علفهای هرز Obligative که رشد آن نیاز به انسان دارد مانند شبدر سفید Trifolium repens
علفهای هرز Adventitiaus که بینابین وابسته و غیروابسته عمل میکنند یعنی با فعالیت انسان بهتر رشد کرده و با عدم فعالیت انسان نیز رشد خواهند کرد، مانند یولاف Avena fatua
پتانسیل و ویژگیهای علف هرز شدن:
1. تنوع ژنتیکی بالا: علف هرز سوروف Echinochloa crus-galli در مزارع برنج دارای تنوع ژنتیکی بالایی است و تشخیص آن از برنج بسیار دشوار میباشد. در گذشته بوسیله علم ژنتیک نشاء برنج را به رنگ قرمز درآوردند و بدین وسیله تشخیص آن از سوروف سبز رنگ آسان شد اما پس از چندین سال سوروف نیز برنگ قرمز درآمد که این نشان از تنوع ژنتیکی بالای سوروف میباشد. تنها راه شناسایی برنج از سوروف داشتن لیگول Ligule در برنج میباشد.
2. میزان تولید بذر بالا: برای مثال گل جالیز Orobanche که وزن بذر هزاردانه آن (g0045/0–g0025/0) است ممکن است یک گیاه کامل آن یک میلیون بذر تولید کند. یک بوته کامل تاج خروس Amaranthus نیز 200هزار عدد بذر تولید میکند.
تولید بذر تکثیر جنسی در گیاهان است که به 2 صورت میباشد. آلوگام یا دگرگشنی که هیبرید بوده و گیاه تولید شده متفاوت با گیاه مادری است و اتوگام یا خودگشنی که گیاه تولید شده مشابه گیاه مادری است. در مناطقی که گیاهان بومی دارد معمولا حدود 98٪ اتوگام ومابقی آلوگام بوده تا در تغییرات ناگهانی محیطی کامل از بین نروند
3. تکثیر غیرجنسی: که از طریق پیاز، غده، ریزوم، ریشه جانبی و قطعه قطعه شدن و غیره انجام میشود. که مهمترین روش ریزوم است (ساقه زیرزمینی مملو از اندوختخ غذایی)
مثال:
ریزوم Rhizome در قیاق Sorghum halepense و یا در نی Phragmites
ساقه رونده Stolen یا Runner در مرغ یا پنجه مرغی Cynodon dactylon
غده Tuber در اویارسلام Cyperus. Sp
پیاز Bulb در سیر وحشی Allium vineale
پیاز اسفنجی یا بنه Corm در آلاله وحشی Ranunculus bulbosus
ریشه های زیرزمینی در کنگر صحرایی Cirsium arvense
قطعه قطعه شدن Fragmentation در سس Cuscuta. sp یا در خرفه Portulaca oleracea
خوابیدن Stem در تمشک وحشی Rubus
غده های چوبی Lignotuber که در درختان استپی دیده شده نه در علفهای هرز بدین صورت که یک غده درون پوشش محافظ، در اثر از بین رفتن گیاه باقی مانده و دوباره جوانه میزند.
4. داشتن شباهت به گیاه زراعی Cropmimicry: در شکل کامل گیاه مانند مثال سوروف و برنج. شباهت در بذر که در سس یونجه Cuscuta campestris و یونجه مشکل ساز بوده و هزینه بوجاری را افزایش میدهد (در بوجاری بذر یونجه و سس از براده های آهن استفاده میکنند)
5. داشتن قدرت رقابتی بالا: برای مثال در جذب نور و مواد غذایی، که در جذب نور شاخص سطح برگ، ارتفاع گیاه، زاویه سطح برگ و محل قرار گیری برگ موثر بوده مانند رقابت تاج خروس و لوبیا؛ و در جذب مواد غذایی که هر چه انشعابات ریشه و نسبت سطح به حجم ریشه درمکانهای مختلف خاک و در جهات مختلف بیشتر باشد به مراتب میزان جذب نیز بیشتر بوده که همگی بسته به نوع گیاه زراعی تاثیر میگذارند. برای مثال اگر گیاه زراعی دارای ریشه عمقی باشد علف هرز مجاور میتواند بوسیله ریشه های سطحی مانع از رسیدن مواد غذایی روی سطح خاک به آن گیاه زراعی شود.
مصرف لوکس Luxury consumption: ویژگی عمده علفهای هرز در جذب مواد غذایی و آب است که مازاد بر میزان مورد نیاز است.
6.آللوپاتی Allelopaty: ترشحاتی که گیاه از طریق بذر، ریشه، برگ، ساقه و یا حتی پسماندهای خود منتشر میکند و در محیط باعث اختلال در جوانه زنی یا رشد سایر گیاهان مجاور میشود مانند درخت گردو که Juglantus و درخت کاج که تانن ترشح میکنند. در علفهای هرز: پنجه مرغی، قیاق و تلخه Acroptilon repens. در گیاهان زراعی مانند گندم، جو و چاودار این خاصیت وجود دارد که از آن برای مدیریت علفهای هرز خود استفاده میکنند.
7. داشتن قدرت بالا در پراکنش بذر: بیشترین و ساده ترین روش انتقال باد (Anemochory) است مانند گل قاصدک Taraxacum که گساه بذرهای خود را بصورت چتری روی یک پایه ایجاد میکند و هر چقدر اندازه چتر نسبت به پایه آن بزرگتر باشد انتقال راحت تر صورت میگیرد. شیرتیغی Sonchus شنگ Tragopogon و علف شور Salsola iberica که این گیاهان مثالهای دیگری از انتقال بذر بوسیله باد هستند.
انتقال از طریق انسان مهمترین روش انتقال است که با استفاده از بذوری که به بذر علف هرز آلوده است استفاده میکند یا از طریق ماشین آلات و دام امکان انتقال را فراهم میکند.
نکته: گرده افشانی توسط حشرات آنتوموفیل و گرده افشانی توسط باد را آنموفیل گویند که نباید با انتقال بذر اشتباه گرفته شود.
انتقال از طریق جانوران Zoochory: که به 2 روش است. روش خارجی Exogenous که بذر به پوست بدن جانوران چسبیده و انتقال میابد مانند بذر علف هرز طوق Xanthium که بشکل ☼ میباشد و روش داخلی Endogenous که جانور بذر را خورده و در جای دیگر بصورت مدفوع خارج میکند. برای مثال در روی دارواش Viscum album علف هرز Hemiparasite نیمه انگل درختی زندگی کرده و پرندگان با تغذیه از میوه آن باعث انتقال بذر آن نیز میشوند.
انتقال از طریق آب: در علف هرز ترشک Rumex و یا علف هفت بند Polygonum دیده میشود.
8. خواب بذری Dormancy: که به خواب اولیه Primary. D و خواب ثانویه Secondary D تقسیم بندی شده. در خواب اولیه، پوسته غیرقابل نفوذ به آب و سرما، مواد بازدارنده داخلی، عدم تعادل هورمونی، نارس بودن جنینی و ... بعلت این عوامل بذر خاصیت جوانه زنی اولیه را پیدا نمیکند.
اما در خواب ثانویه، عوامل فوق رفع شده ولی یک تنش محیطی مانند خشکی یا سرد شدن هوا باعث میشود بذر خاصیت جوانه زنی را از دست داده و به خواب برود تا اینکه دوباره شرایط فراهم شود.
در داخل گیاه یک سری مواد Indibitor بازدارنده و Promotor تحریک کننده وجود دارد که در جوانه زنی بذر دخالت دارند. اگر خواب اولیه بخاطر نارس بودن جنین اتفاق افتد خواب را خواب مورفولوژیک و اگر خواب بذر بعلت عوامل محیطی و عوامل درونی بذر باشد خواب را خواب مورفوفیزیولوژیکی گویند.
9. داشتن ذخیره غذایی بالا در اندامهای تکثیر غیر جنسی: زمانی که گیاه در زمستان گذرانی بوده یا تحت تاثیر تنش به خواب میرود از این اندوخته غذایی استفاده خواهد کرد.
اندوخته غذایی باعث میشود تا بذر بتواند از اعماق بیشتری جوانه بزند.
10. جوانه زنی موج موج Flash: برای مثال علفهای هرز Avena در زمانهای مختلف جوانه میزنند (10 اردیبهشت، 15 خرداد، 4 تیر).
رویش علفهای هرز نیز در زمین های زراعی به صورت موج وار است. مثال:
ناخنک Clobachia در فروردین ماه
سلمه تره Chenopodium album در اردیبهشت ماه
تاج خروس Amaranthus در خرداد و شهریور ماه
توق Xanthium در تیر ماه
قیاق Sorghum halepense در اردیبهشت و خرداد ماه
11. Heteromorphology یا Heteroblasty: هر بذری بسته به اینکه در کدام لایه کنوپی قرار گرفته باشد جوانه زنی و خواب متفاوتی را دارا میباشد. Heteroblasty))
و گیاهانی مثل تاتوره و توق از لحاظ رنگ بذر، قطر پوسته و اندازه بذر و... با یکدیگر متفاوتند که به آن Heteromorphology گویند.
|
منوی اصلی
نویسنده: 
